Ditmir Bushati*
Το περασμένο Σαββατοκύριακο, το Ιράν εξαπέλυσε άμεση επίθεση κατά του Ισραήλ, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους από το έδαφός του, φέρνοντας στο φως τον μακροχρόνιο σκιώδη πόλεμο μεταξύ των δύο περιφερειακών εχθρών στη Μέση Ανατολή. Αυτή η επίδειξη δύναμης αντανακλά την αλλαγή στρατηγικής της Τεχεράνης, η οποία βασιζόταν στο δόγμα της «στρατηγικής υπομονής» και στην εξαπόλυση επιθέσεων κατά του Ισραήλ μέσω των δορυφόρων της στο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο.
Το Ιράν υιοθέτησε το δόγμα της «στρατηγικής υπομονής» αφού οι ΗΠΑ σκότωσαν τον διοικητή Qasem Soleimani στη Βαγδάτη το 2020. Έκτοτε, η Τεχεράνη φροντίζει να αποφεύγει την άμεση αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους στην περιοχή. Ανακοίνωσε μάλιστα στην κυβέρνηση Trump προτού πλήξει αμερικανικούς στόχους στο Ιράκ, ως απάντηση στη δολοφονία του ανώτερου στρατιωτικού αξιωματικού.
Η άμεση επίθεση στο Ισραήλ δείχνει την προθυμία του Ιράν να συγκρουστεί, αλλά με υπολογισμένο τρόπο χωρίς να προκαλέσει κλιμάκωση και χωρίς να προκαλέσει θύματα. Στο εσωτερικό, η ετοιμότητα και η κινητοποίηση για πόλεμο κατά του Ισραήλ και των συμμάχων του πνίγει τα κινήματα και τις διαμαρτυρίες που απαιτούν πολιτική αλλαγή και περισσότερα πολιτικά δικαιώματα στο Ιράν. Σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, το Ιράν δεν θέλει να θεωρηθεί αδύναμο.
Παρά την επίθεση στο Ισραήλ, η μακροπρόθεσμη στρατηγική του Ιράν βασίζεται στην υποθήκευση των επιτευγμάτων των τελευταίων δεκαετιών και στην αποφυγή πολέμου πλήρους κλίμακας. Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών, το Ιράν έχει επενδύσει στον εμπλουτισμό ουρανίου για την παραγωγή πυρηνικών όπλων, στην υποστήριξη της Χεζμπολάχ στη Συρία και τον Λίβανο, στην υποστήριξη της Χαμάς. Έχει επίσης επενδύσει στην ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας με τη Ρωσία, την Κίνα, τη Βόρεια Κορέα και τη Βενεζουέλα.
Από την άλλη πλευρά, το Ιράν επιδιώκει να καταλήξει σε συμφωνία με τις ΗΠΑ και να αναγνωριστεί από τις τελευταίες ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη. Αυτός ο στόχος βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο της σύγκρουσης με το Ισραήλ, το οποίο αρνείται να αναγνωρίσει το Ιράν ως χώρα με ισότιμη περιφερειακή επιρροή.
Το σημείο καμπής στις σχέσεις με το Ισραήλ ήρθε μετά την εκτόξευση πυραύλων από το τελευταίο εναντίον ιρανικού διπλωματικού συγκροτήματος στη Δαμασκό, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αρκετοί ανώτεροι Ιρανοί στρατιωτικοί. Είναι δύσκολο να πει κανείς αν το προξενείο πληρούσε ή όχι τα κριτήρια που ορίζει το διεθνές δίκαιο, όσον αφορά τη διπλωματική προστασία. Ωστόσο, η ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό κτίριο στη Δαμασκό θεωρήθηκε από την Τεχεράνη ως επίθεση «σε ιρανικό έδαφος».
Έτσι, από την πλευρά του Ιράν, το Ισραήλ ήταν αυτό που πέρασε την κόκκινη γραμμή και η επίθεση του περασμένου Σαββατοκύριακου δεν ήταν τίποτα περισσότερο από αντίποινα.
Εξετάζοντας το θέμα με ιστορικούς όρους, η επίθεση του Ιράν κατά του Ισραήλ αποτελεί την πρώτη σοβαρή εξωτερική απειλή για την ασφάλεια του Ισραήλ από τότε που ο Saddam Hussein εκτόξευσε πυραύλους κατά του Ισραήλ το 1991. Ωστόσο, πρέπει να ειπωθεί, ότι η απάντηση του Ιράν ήταν μάλλον συνάρτηση του «κέντρου του πόνου» στο εσωτερικό, λόγω του πλήγματος που επέφερε το Ισραήλ στο διπλωματικό συγκρότημα της Δαμασκού. Η χορογραφία της επίθεσης είχε γνωστοποιηθεί εκ των προτέρων στις ΗΠΑ μέσω του Ιράκ και της Τουρκίας, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ζημιά. Αυτό έδωσε χρόνο στο Ισραήλ να αναχαιτίσει τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη πριν φτάσουν στον ισραηλινό εναέριο χώρο και στους εταίρους του να επαναλάβουν τη σιδερένια δέσμευσή τους για την ασφάλεια του Ισραήλ.
Οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποίησαν αντιπυραυλικά συστήματα για την αναχαίτιση ιρανικών πυραύλων στον εναέριο χώρο της Συρίας, του Ιράκ και της Ιορδανίας. Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το Ιράν στόχευε να πλήξει περιουσιακά στοιχεία των ΗΠΑ ή του Ηνωμένου Βασιλείου που είναι εγκατεστημένα στην περιοχή. Φαίνεται ότι το Ιράν δεν επεδίωκε σύγκρουση με τους δυτικούς συμμάχους του Ισραήλ.
Η εκ των προτέρων ειδοποίηση, καθώς και η επιλογή των στρατιωτικών στόχων της επίθεσης, υποδηλώνουν ότι το Ιράν ήταν βαθμονομημένο στη μετάδοση του μηνύματος προς το Ισραήλ ότι θεωρεί πλέον το θέμα λήξαν από την πλευρά του. Οι ΗΠΑ ακολούθησαν το ίδιο σενάριο ως απάντηση στις ιρανικές επιθέσεις εναντίον μελών αμερικανικών υπηρεσιών στην Ιορδανία στα τέλη Ιανουαρίου. Περίμεναν λίγες ημέρες για να προβούν σε αντίποινα κατά της Τεχεράνης μέσω του Ιράκ, δίνοντας στους Ιρανούς χρόνο να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από την περιοχή.
Και στις δύο περιπτώσεις ο στόχος δεν ήταν η κλιμάκωση, αλλά η αποκατάσταση του περιθωρίου αποτροπής και η αντιμετώπιση της εσωτερικής πίεσης ως απάντηση στις επιθέσεις, αποφεύγοντας μια περιφερειακή σύγκρουση μεγάλης κλίμακας.
Για το Ισραήλ, η ανατρεπτική ατζέντα του Ιράν είναι πολύ προφανής για να κρυφτεί, πόσο μάλλον για να την ανεχτεί. Το Ιράν δεν σχεδιάζει να σταματήσει να υποστηρίζει ομάδες στην περιοχή που αποτελούν σοβαρή απειλή για το Ισραήλ. Το κτίριο που βομβάρδισε το Ισραήλ στη Δαμασκό χρησίμευε ως κέντρο στρατιωτικού σχεδιασμού.
Η εμπειρία μας δείχνει ότι το Ιράν χρησιμοποιεί διπλωματικές αποστολές και πολιτιστικά κέντρα για να εξαπλώσει την κακόβουλη επιρροή του. Διεξάγει επιθέσεις στον κυβερνοχώρο για να βλάψει κρίσιμες υποδομές. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι βέβαιο: από το περασμένο Σαββατοκύριακο, οι κανόνες εμπλοκής μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν έχουν αλλάξει.
Το Ισραήλ βρισκόταν στη μέση του διλήμματος των αντιποίνων και της αυτοσυγκράτησης. Η πιθανότητα να απαντήσει το Ισραήλ για να αποδείξει ότι επιθέσεις αυτού του είδους δεν μπορούν να γίνουν ανεκτές στο μέλλον, σταθμίζοντας τα οφέλη των αντιποίνων έναντι των εκκλήσεων των συμμάχων του για αποκλιμάκωση, ήταν μεγάλη.
Η αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ κοντά στην αεροπορική βάση του Ιράν στην επαρχία Ισφαχάν είναι μια αυστηρή και αναπόφευκτη εφαρμογή της λογικής των αντιποίνων. Δεδομένου ότι έχουμε να κάνουμε με το χτύπημα μιας αεροπορικής βάσης από την οποία εκτοξεύτηκαν ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά του Ισραήλ. Σύμφωνα με τα ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, οι ζημιές είναι αμελητέες. Ενώ το Ισραήλ έχει επιλέξει τη σιωπή.
Περισσότερο από ένα μετωπικό χτύπημα στο ιρανικό έδαφος, το οποίο θα επέκτεινε δραματικά τη σύγκρουση, έχουμε να κάνουμε με μια βαθμονομημένη απάντηση που μπορεί να διαβαστεί ως «διαχείριση της κλιμάκωσης της σύγκρουσης».
Με άλλα λόγια, η ισραηλινή προσπάθεια για αντίποινα χωρίς να προκληθεί περαιτέρω κλιμάκωση ήταν επιτυχής. Η επέκταση της σύγκρουσης δεν είναι προς το συμφέρον της περιοχής και των συμμάχων που υποστηρίζουν το Ισραήλ. Ειδικά στις συνθήκες που οι ΗΠΑ βρίσκονται στα πρόθυρα των προεδρικών εκλογών.
Το τελευταίο διάστημα, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Benjamin Netanyahu έχει κερδίσει κάποια πολιτική ανάσα στο εσωτερικό του, μετά από ένα μακρύ κύμα οργανωμένων διαμαρτυριών κατά των σχεδίων του να περιορίσει το ρόλο της δικαιοσύνης για να αποφύγει τις αγωγές, και τον πόλεμο που έχει αναλάβει στη Γάζα, ο οποίος έχει προκαλέσει ανυπολόγιστες ανθρώπινες και υλικές ζημιές.
Η Γάζα και οι άμαχοι είναι οι μεγάλοι χαμένοι της νέας κατάστασης, καθώς η διεθνής προσοχή έχει στραφεί στην αποφυγή μιας κλιμάκωσης που θα οδηγούσε σε περιφερειακό πόλεμο. Αν και οι ρίζες της εξάπλωσης της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή βρίσκονται στη Γάζα και στην αποτυχία να αυστηροποιηθεί το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο απαιτεί άμεση κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση των ομήρων, η κατάσταση από τις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους παραμένει δραματική .
Για τις ΗΠΑ, ο περιορισμός των φιλοδοξιών του Ιράν στην περιοχή αποτελεί πρωταρχικό ζήτημα. Το ιρανικό πυρηνικό σχέδιο καθώς και οι προσπάθειες του Ιράν να αναδιαμορφώσει την περιοχή προς όφελός του αποτελούν μείζονες ανησυχίες για την Ουάσιγκτον. Οι ενεργητικές ενέργειες της Ουάσινγκτον κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου θα πρέπει να διαβαστούν υπό αυτό το πρίσμα, οι οποίες αποσκοπούν στην ενίσχυση των συμμάχων στη Μέση Ανατολή και ταυτόχρονα στην αποφυγή απωλειών.
Οι συνέπειες της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή γίνονται αισθητές στην Ευρώπη περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας. Μετά τον πόλεμο στη Συρία το 2015, υπάρχει μεγάλη συζήτηση στην ΕΕ σχετικά με τα κύματα προσφύγων και την αποδοχή ή όχι των «διαφορετικών».
Παραδόξως, η αναζωπύρωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή συνοδεύεται από αύξηση του αντισημιτισμού και αύξηση της ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη, οι οποίες χρησιμεύουν ως καύσιμο για τα ακροδεξιά και αριστερά κόμματα σε μια χρονιά εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Παρόλο που η τέχνη της διπλωματίας έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής αποτελεσματική στη διαχείριση του επικίνδυνου κύκλου της κλιμάκωσης, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή φέρνει στο νου τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος ξέσπασε όχι επειδή τα αντιμαχόμενα μέρη τον ήθελαν, αλλά επειδή δεν ήταν πρόθυμα να εγκαταλείψουν το επικίνδυνο σπιράλ της κλιμάκωσης των συγκρούσεων.
Εξετάζοντας σε αυτό το πλαίσιο, η αποτροπή της κλιμάκωσης της σύγκρουσης, η άμεση κατάπαυση του πυρός και η απελευθέρωση των ομήρων στη Γάζα, η οικοδόμηση μιας αρχιτεκτονικής ασφάλειας στη Μέση Ανατολή που θα διασφαλίζει τις ομαλές σχέσεις μεταξύ των αραβικών χωρών και του Ισραήλ και ταυτόχρονα θα καθορίζει τον οδικό χάρτη για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους αποτελούν τη μόνη εναλλακτική λύση στον πόλεμο.
*Ο Ditmir Bushati είναι πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Αλβανίας
** Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο IBNA εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς.
*** Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Friedrich Ebert Stiftung Tirana.fes.de
